FÖŞ yazdı:  Türkiye küresel krize dirençli mi?

Trump bir hafta içinde sayısız fikir değiştirerek bu sefer piyasaları mutlu-mesut etti.  Çin, Japonya ve AB ABD’yle karşılıklı gümrük tarifelerinin indirilmesi konusunda hiç bir evre kaydetmemesine karşın, Trump şimdiden zafer ilan etti. Trump artık büsbütün paralel bir cihanda yaşıyor. Çok değil, bir hafta içinde tekrar fikir değiştirerek tüm dünyayı yeni panik ataklarına sokabilir.  Şayet yeni bir bulaşıcı panik atağı, ya da halk tabiriyle finansal kriz başlarsa, Türkiye bu şoka dirençli mi, yoksa bize yansıması resesyon ve yeni bir kur krizi formda mi tezahür eder?

Bu finansal kriz 2013 “taper tantruma”a benzerlik addeder
Bakalım o günlerde IMF ne yazmış? Mayıs 2013’te, ABD Merkez Bankası (Fed) Başkanı Ben Bernanke, merkez bankasının tahvil alım programını ne vakit ve nasıl azaltacağına dair konuşmaya başladığında, finansal piyasalar panikledi. Bu ani ve sistematik piyasa oynaklığının yaşandığı birinci basamakta, gelişmekte olan piyasalar ayrım gözetmeksizin olumsuz etkilendi. Pek çok gelişmekte olan ülkenin para üniteleri süratle paha kaybetti, dış finansman risk primleri yükseldi, pay senedi fiyatları düştü ve sermaye akışları yavaşladı. Neyse ki piyasalar, ülkeler ortasındaki farkları epeyce süratli bir halde ayırt etmeye başladı. Ekonomik temelleri sağlam olan ülkelerle ekonomik dengesizlikler biriktirmeye başlayanlar birbirinden ayrıldı. Peki, gelişmekte olan ülke siyaset yapıcıları sermaye akışlarının bu yükseliş ve düşüş döngülerinde ne yapabilir? Yaptığımız çalışmalar, ekonomik temellerin sağlamlığının ve siyaset yapıcıların erken harekete geçmesinin, risklerin yönetilmesinde ve dışsal şoklara karşı dayanıklılığın artırılmasında kritik bir rol oynadığını gösteriyor. İlk reaksiyonların akabinde, şu özelliklere sahip ülkelerde piyasa baskıları daha hafif oldu: Daha güçlü ekonomik temeller Daha fazla lokal hizmet, eser ve likit piyasaya sahip finansal sistemler Yerli tahvil pazarında daha az yabancı yatırımcı bulunması Daha uygun büyüme beklentileri Bu özellikleri bir beynimize nakşedelim, zira Türkiye iktisadında küresel finansal krize dayanacak direnç var mı sorusuna yanıt verecek.

Trump nasıl finansal kriz çıkartacak?
Dünyanın kelamda  en güçlü devletinin başkanı Merkez Bankası Başkanı’na ezik diye hitap eder, tarifeleri pazarlık etmek için temasa geçen ülkelere “popomu yalayacaklar” tabirini kullanır ve ülkesinde enflasyon olmadığını tez ederse, çok da rasyonel davranmadığını düşünmemiz abartılı olmaz. Bunları hatırlatmamın  nedeni, Trump’un dünyayı ilgilendiren her bahiste, her an fikir değiştirmesinin mümkün olması. Global politik belirsizlik endeksi VIX’le yol arkadaşlığı içinde hergün yükseliyor. O vakit tezimi şöyle söz edeyim:  ŞAYET ara-seçimlerde Cumhuriyetçiler ağır bir hezimet almazsa, 4 yıl sürecek bir belirsizlik dünyasının eşiğindeyiz daha.  Global ekonomik faaliyet orta vadede, ancak finansal piyasalar çok kısa vadede paniğe kapılabilir. Şimdi, finansal kriz hangi kanallardan gerçekleşebilir sorusuna karşılık arayalım: Tüm bu “tetik noktalarının” ortak özelliği ABD tahvil faizlerinin yükselmesi, ya da piyasanın donması olur. Yani, alıcı-satıcı bulunamaz.  Tüm dünyada her ulus-ötesi kredi ve tahvil ihracı ABD getiri eğrisi üzerinden fiyatlandığı için, küresel kredi pazarı donar. Her ülke ve borçlu şirket daima olarak vadesi gelen borcunu yenilemek niyetiyle hareket eder.

Ana paraların geri ödenmek zorunda kalınacağı senaryoda, iflas ve temerrütler başgösterir.  İkinci bir alternatifte ise hala semptomlarını açıkça gördüğümüz üzere, ABD dolarının rezerv para, ABD devlet tahvillerinin ise risksiz varlık mahiyeti sorgulanır, ABD varlıklarından süratle kaçan para gittiği yerde baloncuklar yaratır.

Türkiye iktisadı finansal krize sağlam mı?
Şimdi, yukarda IMF’nin kullandığı kriterlerle Türkiye’nin Trump’ın feverani davranışlarından kaynaklanan dışsal şoklara dayanıklılığını tartalım: Bir öbür avantajımız ise  ise, 1-3 ay sürmesi beklenen bir finansal kriz esnasında vadesi gelen dış borç çarçabuk rezervler yahut firmaların içerde ve yurtdışında tuttukları döviz varlıkları ile karşılanabilir. Özetle, küresel finansal paniğinin içerde sarsıcı bir politik şokla eş vakitli yaşanmaması halinde, TCMB çarçabuk güçlü TL siyasetini sürdürerek şokun iktisada hasarını kısmen telafi eder. Tabii ki finansal kriz yahut paniğin gerçek iktisada yansımaları olacak. Bizim açımızdan turist akımının sekteye uğraması önemli bir sorun.

Lakin, turistler genelde erken rezervasyon yaptığı için, dünya iktisadı ansızın sarsılsa da, önödemelerini yakmamak için bu sene seyahatlerini yaparlar. Finansal paniğin 2026 rezervasyon döneminin açılacağı kış aylarına denk gelmesi, 2026 performansı için can yakıcı olabilir. Avrupa iktisadı aslında pamuk ipliğine bağlı, ikinci ihracat pazarımız olan Orta Doğu ve Kuzey Afrika ise düşük güç fiyatlarından ötürü harcama gücünü kısmen yitirmiş durumda. Münasebetiyle, ihracatta azalma kelam konusu olabilir, lakin bunun boyutlarını varsayım etmek hiç kolay değil. Bunun iki nedeni var: Özetle, öbür Gelişmekte Olan Ülkelerin birçoklarına göre daha dirençliyiz, kur krizi olmaz, ancak üretim ve istihdam  orta ölçekli hasar görür.